1997 წელს, როდესაც ვასწავლიდი ზაოქსკის სასულიერო აკადემიაში, ერთმა სტუდენტმა ჩემი ყურადღება მიაპყრო ბიბლიის ერთ რთულ ისტორიას და მთხოვა დავხმარებოდი სადიპლომო ნაშრომის დაწერაში, რომელშიც მოცემული იქნებოდა საულის შვილიშვილებზე გაბაონელების შურისგების ახსნა, რომელიც აღწერილია 2 მეფეთა წიგნის 22-ე თავში.
ამ თემაზე რამოდენიმე კვირიანი მუშაობის და სხვადასხვა კომენტარების წაკითხვის შემდეგ ვთხოვე ჩემს სტუდენტს შეეცვალა თემა, რადგან ეს ისტორია ჩემთვის სრულიად გაუგებარი იყო. 13 წელის შემდეგ, რაც ჩვენი მკითხველების უამრავ შეკითხვას ვუპასუხე, 2010 წლის საშემოდგომო შაბათის სკოლის შემდეგ გადავწყვიტე სითამამე გამომეჩინა და განსასჯელად გამომეტანა ჩემი კვლევები ამ თავის შესახებ.
2 მეფეთა 21:8-ში აღწერილი ისტორია ერთ-ერთი ყველაზე ძნელად გასაგები ისტორიაა.
„წამოიყვანა მეფემ აიას ასულის რიცფას ორი ვაჟი არმონი და მეფიბოშეთი, რომლებიც უშვა საულს და მიქალის, საულის ასულის ხუთი ვაჟი, რომლებიც ყადრიელ მეხოლათელი ბარზილაის ძეს უშვა.“ (2 მეფ. 21:8)
„გადასცა გაბაონელებს და მათაც ჩამოკიდეს ისინი მთაზე უფლის წინაშე. ასე დაეცა შვიდივე ერთად. მკათათვის პირველ დღეებში, ქერის მკის დასაწყისში დახოცეს ისინი.“ ( 2 მეფ. 21:9)
აქ სამი პრობლემატური ასპექტია:
- ტექსტური;
- საღვთისმეტყველო;
- ეგზეგეტიკური.
დავიწყოთ პირველით. ტექსტური ასპექტი.
მე-8 მუხლში საუბარია მიქალიზე, რომლებსაც შვილები მელხოლათელისგან ჰყავდა. აქ შეუსაბამობაა სხვა ტექსტებთან, 1 და 2 მეფეთა წიგნებთან და ნეშტთა წიგნებთან.
1 მეფ. 19:11-ის მიხედვით: „მდევრები გაგზავნა საულმა დავითის სახლში, რათა ჩასაფრებოდნენ და დილამდე მოეკლათ. ეს ამბავი მიქალმა, მისმა ცოლმა შეატყობინა დავითს: “თუ ამაღამ არ დაიხსნი თავს, ხვალ მოგკლავენ”. მიქალი დავითის ცოლი იყო.
მოგვიანებით, როდესაც საული დევნიდა დავითს, მიხალი ცოლად გაჰყვა ფალტსს:
„საულმა კი მიქალი, თავისი ასული, დავითის ცოლი, ფალტის, გალიმელი ლაიშის ძეს მიათხოვა.“
საულის სიკვდილის შემდეგ, როდესაც დავითი გამეფდა ისრაელზე, მან იძულებით დაიბრუნა მიქალი, ხოლო რჯულის 24:1-4 და ესეც ცუდად დასრულდა როგორც დავითისთვის, ისე მიქალისთვის. მათი ურთიერთობა აშკარად ვერ ლაგდებოდა.
„როცა შევიდა უფლის კიდობანი დავითის ქალაქში, სარკმლიდან იმზირებოდა მიქალი, საულის ასული. დაინახა უფლის წინაშე მხტომელი და მროკველი მეფე დავითი და დამცირდა იგი მის გულში.“ (2 მეფ. 6:16).
„დაბრუნდა დავითიც თავისი სახლეულის საკურთხებლად; გამოეგება მიქალი, საულის ასული და უთხრა: “რარიგ გამოირჩეოდა დღეს მეფე ისრაელისა, რომელიც ისე გაშიშვლდა თავისი მხევლების წინაშე, როგორც ერთი უგუნური ვინმე!” უპასუხა მიქალს დავითმა: “იმ უფლის წინაშე ვროკავდი, რომელმაც მამაშენსა და მთელ მის სახლეულს მამჯობინა და მმართველად დამადგინა თავის ხალხზე, ისრაელზე. ამიტომაც სიხარულით ვიზეიმებ უფლის წინაშე. და რაც უფრო მეტადაც გავუგუნურდები და დავმდაბლდები ჩემს თვალში და იმ მხევლების წინაშე, რომლებიც მიხსენე, მით უფრო დიდებული გამოვჩნდები”. და არ ჰყოლია შვილი მიქალს, საულის ასულს, სიკვდილამდე.“ (2 მეფ. 6:20-23).
რაც შეეხება მერაბის, ნათქვამია: „დადგა დრო, როდესაც საულის ასული მერაბი უნდა მიეთხოვებინათ დავითისთვის, მაგრამ მეხოლათელ ყადრიელს მიათხოვეს იგი.“ (1 მეფ. 18:19).
2 მეფეთა წიგნის 21:8 სწორედ მერაბის ქმარს გულისხმობს და არა მიქალის. ამის საფუძველზე, ბიბლიის მკვლევარები ერთხმად აცხადებენ, რომ 2 მეფეთა წიგნი საუბრობს მერაბის შვილებზე და არა მიქალის. ის რომ მე-8 მუხლში წერია „მიქალი“ აიხსნება ტექსტური მიზეზებით.
ტექსტოლოგია – ეს არის მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის ბიბლიის ხელნაწერების პრობლემებს და ტექსტის გადმოცემას. მსგავსი პრობლემა ტექსტოლოგიაში კლასიფიცირდება, ან მწიგნობრის ან მელნის დეფექტით. გამოცდილი თანამედროვე მბეჭდავები ამბობენ, რომ ნებისმიერი დიდი წიგნის ყველაზე სრული კორექტირების დროსაც კი არსებობს შეცდომის შესაძლებლობა ბეჭდვისას. ეს ყველაფერი დღეს, როდესაც წიგნები იბეჭდება კომპიუტერული ტექნიკისა და ტიპოგრაფიული აპარატების დახმარებით. წარმოიდგინეთ, მწიგნობარი კი უხეშ ტყავზე წერდა სუსტად განათებულ ოთახში, ყველაზე პრიმიტიული კალმით. აშკარაა, რომ ტექსტის შენარჩუნების ტიტანური მცდელობების მიუხედავად, შეცდომა, რა თქმა უნდა მაინც იპარებოდა.
თუ ასობგერა „რეშ“ სახელწოდებაში „მერაბ“ შემთხვევით გაიწელება ქვედა ხაზის წაშლის გამო, მაშინ ის წაიკითხება როგორც „კავ“ მიქალის სახელით. და თუ ასობგერა „ბეტ“-ს სახელწდება „მერაბ“-ში მარცხენა ზედა წვერი მოეშლება წაიკითხება, როგორც „ლამედ“ სახელწოდებაში „,მიქალ“. ასეთი მოვლენები გვხვდება ძველი აღთქმის ხელნაწერებში და ადვილად აღიქმება ძველი აღთქმის მკვლევარების მიერ. (ხმოვნები არ ითვლება, რადგან ისინი არ არსებობდნენ ძველ ებრაულ ტექსტში- მაგ. „ბორუხ“)
პრობლემის თეოლოგიური ასპექტი, რომელსაც ჩვენ ვიკვლევთ, გაცილებით რთულია.
სამწუხაროდ, ბოლოდროინდელი პუბლიკაციები, რომლებიც ამ ამბავს უკეთებენ ინტერპრეტაციას, არ მოიცავენ პრობლემის სრულ სიღრმეს.
2 მეფეთა წიგნის 21-ე თავში ნათქვამია, რომ დავითმა გაბაონელებს გადასცა საულის შვილიშვილები, იმის გამო რომ საულმა დახოცა გაბაონელები. (2 მეფ. 21:1).
მათ, თავის მხრივ, ჩამოახრჩვეს ისინი.
ეს ისტორია- ერთ-ერთი ყველაზე სისხლიანი ისტორიაა მეფეთა წიგნებში. ბოლო პუბლიკაციებში ნაპოვნი განმარტებები, რომ დავითმა ეს ღმერთთან მოლაპარაკების გარეშე მოიმოქმედა, დალზედ არადამაკმაყოფილებელია. საქმე იმაშია, რომ ღმერთი აშკარად მონაწილეობს მთელ ამ ამბავში.
პირველ რიგში, ღმერთი აგზავნის შიმშილს ისრაელზე გვალვის სახით. ღმერთის ასეთი ქმედებები ისრაელის მიმართ მისი სასჯელის გამოხატულებაა, როდესაც ისრაელი არღვევს თორის მცნებებს. იმისთვის, რომ ისრაელში ჩამოვარდეს შიმშილობა, საჭიროა რომ ზამთარში არ მოვიდეს წვიმა. თუ ზედიზედ სამი ზამთრის განმავლობაში არ მოვა წვიმა, ეს უკვე იქნება ეკონომიკური და ჰუმანიტარული კატასტროფა. მეორე რჯულის წიგნში ნათქვამია: „ის მიწა კი, რომლის დასამკვიდრებლადაც გადადიხართ გაღმა, მთისა და ბარის ქვეყანაა და ციური წვიმის წყალს სვამს.“ ( მეორე რჯული 11:11).
ხოლო ლევიტელთა 26 თავში ნათქვამია: „მაშინ თავის დროზე მოგცემთ წვიმას და გამოიღებს მიწა თავის მოსავალს და ველის ხე – თავის ნაყოფს.“ (ლევ. 26:4).
შესაბამისად, თუ ისრაელის ხალხი არ ასრულებს მცნებებს, შემდეგ მოდის წყევლა: „მაგრამ, თუ არ დამემორჩილებით და არ აღასრულებთ ყველა ამ მცნებას, უკუაგდებთ ჩემს წესებს და მოიძულებთ ჩემს სამართალს, რომ არ აღასრულოთ ყოველი ჩემი მცნება და დაარღვიოთ ჩემი აღთქმა. მაშინ მეც ასე მოგექცევით; დაგატეხთ საშინელებას, ჭლექსა და ციებ-ცხელებას, რომლებიც თვალებს დაგივსებენ და სულს გაგიწამებენ; ამაოდ დათესავთ თესლს, თქვენი მტრები შეგიჭამენ.“ (ლევ. 26:14-16).
დავითმა, რა თქმა უნდა, იცოდა თორას ეს ტექსტები. ასე რომ, „დაეკითხა დავითი უფალს და უთხრა უფალმა: “საულისა და მისი სისხლიანი სახლის გამო ხდება ეს ამბავი, რადგან გაწყვიტა გაბაონელნი“ (2 მეფ. 21:1). ჩვენ ვხედავთ, რომ აქ კონკრეტულად არის ნათქვამი, რომ დავითი ეკითხება უფალს. ისტორიის ბოლოს, საულის შვილიშვილების ჩამოხრჩობის შემდეგ დაწერილია „…ამის შემდეგ შეიწყალა ღმერთმა ქვეყანა“ (2 მეფ. 21:14).
ბიბლია ერთმნიშვნელოვნად გვეუბნება, რომ დავითის გაკეთებული საქმე ღვთის მოსაწონი იყო და რომ დავითი დაეკითხა ღმერთს.
ჩნდება კითხვა „რატომ“? ნუთუ არ ეწინააღმდეგება 2 მეფეთა წიგნის 21-ე თავის ამბავი ღვთის სიტყვებს, რომ შვილი პასუხს არ აგებს მამის ცოდვისთვის? იმისათვის, რომ ამ თეოლოგიურ კითხვებს გავცეთ პასუხი, გავერკვეთ ამ სისხლიან ამბავში და ავხსნათ ღვთის მოქმედება, საჭიროა ამ თავის ეგზეგის გაკეთება.
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, შევასრულოთ ებრაული ტექსტის ყველაზე დეტალური გრამატიკული და კონტექსტუალური ანალიზი.
მთავარი ეგზეგეტიკური პრობლემაა 2 მეფეთა 21:1-ის გრამატიკის გაგება: „სამ წელიწადს, წლიდან-წლამდე შიმშილობა იყო დავითის დროს. დაეკითხა დავითი უფალს და უთხრა უფალმა: “საულისა და მისი სისხლიანი სახლის გამო ხდება ეს ამბავი, რადგან გაწყვიტა გაბაონელნი“
შეცდომა იქნება ვიფიქროთ, რომ „გაწყვიტა გაბაონელნი“ გულისხმობს საულს. საქმე იმაშია, რომ წინა წინადადებაში ორი თანაბარი ობიექტია. პირველი საულია, ხოლო მეორე მისი სისხლიანი სახლი. ებრაულ სიტყვაში „სახლი“ იგულიხსმება ოჯახის წევრები. სავარაუდოდ, საულს პირადად არავინ მოუკლავს. მაგრამ მისი ოჯახის წევრებმა, სამეფო პრივილეგიების გამოყენებით, როგორც ეს თანამედროვე რეალობაში ხდება, სისხლიანი მკვლელობა ჩაიდინეს.
მეორე ტექსტი გვახსენებს ვინ იყვნენ გაბაონელნი.
„დაიბარა მეფემ გიბეონელნი და ელაპარაკა მათ. გაბაონელნი არა ისრაელიანები, არამედ დარჩენილ ამორეველთა შთამომავალნი იყვნენ. ისრაელიანებმა შეჰფიცეს მათ, მაგრამ საული ცდილობდა მათ გაწყვეტას ისრაელიანთა და იუდას მიმართ შურის გამო.“ (2 მეფ. 21:2).
აღწერილ მოვლენებამდე 400 წლით ადრე, როდესაც ისრაელიანები იესო ნავეს ძის მეთაურობით შევიდნენ ქანაანში, გაბაონელებმა თაღლითურად დადეს კავშირი ისრაელიანებთან. ამ კავშირის მოვალეობების შესრულებისას იესო ნავეს ძის ჯარებმა სერიოზული დანაკარგები განიცადეს. როდესაც ტყუილი გამოაშკარავდა, მათ დაეკისრათ შრომითი ვალდებულება, რომ აენაზღაურებინათ ისრაელისთვის მიყენებული ზიანი.
გაბაონელები რომ პატიოსნად მოქცეულიყვნენ რახაბ მეძავისა და მისი ოჯახის ბედი ეწეოდათ. ისინი რომ შერწყმოდნენ ისრაელის ერს, როგორც ეს ეგვიპტიდან გამოსულმა ეგვიპტელებმა გააკეტეს, ისინიც ისრაელის ძეებივით იქნებოდნენ. მაგრამ იესო ნავეს ძესთან კავშირის დადებით, მათ შეინარჩუნეს ავტონომია და თვითმმართველობა. თუმცა ამასთან ერთად სწამდათ ისრაელის ღმერთის. ამრიგად, ისინი თორას იურისდიქციაში ხვდებოდნენ. შესაბამისად, რაც საულის ოჯახის წევრებმა მოიმოქმედეს, ღვთის თვალში ეს საომარი მოქმედება კი არა, განზრახული მკვლელობა იყო, რის გამოც თორის კანონების თანხმად სიკვდილით დასჯა იყო დაწესებული.
„და თუ ვინმე ბოროტი განზრახვით მოკლავს თავის მოყვასს, მაშინ ჩემს სამსხვერპლოსაც კი რომ მოეჭიდოს, წაიყვანეთ და მოაკვდინეთ.“ (გამოს. 21:14).
რა თქმა უნდა, საულს მკვლელობის ფაქტზე სისხლის სამართლის საქმე არ გამოუძიებია. უფრო მეტიც, ტექსტი გვიჩვენებს, რომ ის ამ მკვლელობის იდეის ავტორი იყო.
დავითმა, ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ, არც არაფერი მოიმოქმედა. ამიტომ, ღმერთი იძულებული გახდა მკაცრი ზომებისთვის მიემართა, რის შემდეგაც დავითს უნდა შეესრულებინა ის რაც თორაში იყო ჩაწერილი. ნაწერის თანახმად: „მაშინ უნდა განსაჯოს თემმა მკვლელსა და მესისხლეს შორის ამ წესის მიხედვით“ (რიცხ. 35:24).
„ხოლო თუ ვინმე შეიძულებს თავის მოყვასს და ჩაუსაფრდება მას, აღდგება მის წინააღმდეგ, სცემს და მოკლავს, და თავს შეაფარებს ერთ-ერთ ამ ქალაქთაგანს, კაცები გაგზავნონ იმ ქალაქის უხუცესებმა, და მოაყვანინონ ის იქიდან, და გადასცენ მესისხლეს, რათა მოკლან.“ (მეორე რჯულ. 19:11-12).
მას შემდეგ, რაც მკვლელი დამნაშავედ იქნა ცნობილი განზრახ მკვლელობაში მაშინ „ის უნდა გადასცენ შურისმგებლის ხელში“. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ისრაელში არ არსებობდა ციხეები ან პოლიცია, რომლებიც შეძლებდნენ სიკვდილის დასჯის განაჩენის აღსრულებას. ამიტომ, უმეტეს შემთხვევაში სასჯელს აღასრულებდნენ მოწმეები, რომლებმას დამნაშავე სამსჯავროზე მიიყვანეს – „პირველად მოწმის ხელი უნდა შეეხოს მას მოსაკლავად, და მერე მთელი ხალხის“ (რჯულ. 17:7).
განზრახ მკვლელობის შემთხვევაში, რაც ყველაზე მძიმე დანაშაულად ითვლებოდა ჯერ კიდევ დაბადების მე-9 თავში: „და ადამიანის სისხლის დამღვრელის სისხლი ადამიანის მიერვე დაიღვრება, რადგან ღვთის ხატადაა შექმნილი ადამიანი.“ (დაბ. 9:6) მოკლულის ახლობლებს განაჩენი უნდა აღესრულებინათ (შეეძლოთ შეეწყალებინათ კიდეც დამნაშავე). ის მათ ხელში იყო.
დავითი მოქმედებდა თორის გაკონების შესაბამისად. მან გამოიძია დანაშაული, იპოვა საულის ოჯახის ის წევრები, რომლებიც იყვნენ დამნაშავეები (მერაბის შვილები არარ იყვნენ მცირეწლოვნები, რადგან მან 40 წლით ადრე იქორწინა). საულის შთამომავლებიდან, რომელთა რიცხვიც მრავალი იყო, დავითმა მიჰგვარა მხოლოდ დანაშაულის ჩამდენი შვიდი შვილიშვილი. ტექსტის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, მათი სახელები ცნობილი იყო და მან ისინი გაბაონელების გარდაცვლილი ოჯახების ნათესავებს გადასცა, რომლებიც ამ შემთხვევაში შურისმაძიებლები იყვნენ.
ამ ამბის მრავალი მკითხველი შოკირებულია იმ ფაქტით, რომ საულის შვილიშვილები იქნენ ჩამოხრჩობილნი. თუმცა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ისინი ბოძზე იყვნენ დაკიდებულნი, კისერზე ბაწრით. მიშნაში, სინედრიონის ტრაქტატში ჩაწერილი ებრაული კანონმდებლობა ერთმნიშვნელოვნად ამბობს, რომ ხეზე არ კიდებენ ცოცხალ დამნაშავეს, არამედ ქვით ჩაქოლვის შემდეგ მკვდარ სხეულს. მეორე რჯულის წიგნის თანახმად: „თუ კაცი სასიკვდილო ცოდვას ჩაიდენს და მოკლავენ, ძელზე ჩამოკიდე, მაგრამ არ უნდა გაათევინო მის გვამს ძელზე“
თალმუდში ნათქვამია, რომ მოკლული დამნაშავის სხეულის ხეზე დაკიდება იყო საზოგადოებისთვის იმის დემონსტრირება, რომ ღვთის სახელის ნებისმიერი მგმობელი იმსახურებს სასჯელს.
ასეთი სასჯელი გამოიყენებოდა ეგვიპტეშიც: „და მიუგო იოსებმა და უთხრა: „ესაა მისი ახსნა: სამი კალათა სამი დღეა. სამი დღის შემდეგ ფარაონი შენც აგამაღლებს, ოღონდ ხეზე ჩამოკიდებით და ფრინველები გამოგიჭამენ ხორცს.“ (დაბ. 40:18,19).
თუმცა, რა თქმა უნდა, სხეული მალევე უნდა ჩამოხსნილიყო.
გაბაონელები იმდენად იყვნენ გაბრაზებულნი საულზე და მის ნათესავებზე, რომ არ სურდათ მათი სხეულების ჩამოხსნა და დამარხვა. „და აიღო რიცფამ, აიას ასულმა ჯვალო, დაიფინა კლდესთან და იყო იქ მკის დაწყებიდან, ვიდრე ციურმა წყალმა არ იწვიმა მათზე. და უგერიებდა გვამებს დღისით ცის ფრინველებს და ღამით ველის ნადირს.“ (2 მეფ. 21:10).
თალმუდში ნათქვამია, რომ დამნაშავის გვამის დამარხვა ევალებათ მოწმეებსა და შურისმაძიებლებს. ამ ვიტარებაში ამის გაკეთება დავითს მოუწია.
ამრიგად, მხოლოს ტექსტის ფრთხილად შესწავლითა და კონტექსტის ფრთხილი ანალიზი გვეხმარება დავინახოთ ღმერთის ჭეშმარიტ ხასიათს, რომელიც აღწერილია თანახის გვერდებზე. ღმერთი, რომელიც არ არის ტირანი, არამედ მოქმედებს, როგორც სამართლიანი მოსამართლე.
ალექსანდრე ბოლოტნიკოვი
კვლევითი ცენტრის „შალომის“ დირექტორი
ღვთისმეტყველების დოქტორი
თარგმანი – სალომე ჯებისაშვილი
