დან.12:13 შენ კი წადი შენი აღსასრულისკენ და მოისვენე! და აღდგები შენი წილის მისაღებად დღეთა დასასრულს.
וְאַתָּה לֵךְלַקֵּץ וְתָנוְּחַ וְתַעֲמֹד לְגֹרָלְךָ לְקֵץ הַיָּמִין
ბიბლიის შემსწავლელთათვის ახალი არ არის, რომ დანიელის წიგნი დაიწერა ორ ძველ ენაზე, ებრაულზე და არამეულზე. დანიელი წიგნს იწყებს ებრაულ ენაზე, მაგრამ დანიელის 2:4-დან იწყებს ის არამეულ ენაზე გადასვლას და აგრძელებს მე-7 თავის ბოლომდე. შემდეგ, მე-8 თავიდან დაწყებული, ის განაგრძობს ებრაულ ენაზე. ამასთან, წიგნის ბოლო სიტყვას რაც შეეხება, ჩვენ რაღაც საინტერესო მოგვეპოვება. დანიელი იწყებს ბოლო სიტყვას ებრაულ ენაზე, მაგრამ ამატებს მას არამეულ დაბოლოებას. როგორც ჩანს, ბოლო სიტყვაში ის ცდილობს დააკავშიროს ორი ენა, რომლებიც წიგნშია გამოყენებული. ზოგი მკვლევარი ამტკიცებს, რომ დანიელი, ალბათ, დაიღალა და შეცდომით უბრალოდ გააერთიანა ორი ენა, რაც მათთვის ადვილია, ვინც ორ ან მეტ ენაზე ლაპარაკობს. ამასთან, დიდი კითხვა რჩება: შესაძლებელი იყო, რომ დანიელს განზრახ დაემატებინა არამეული ენის მრავლობითი რიცხვი, ებრაული სიტყვის ბოლოში?
ამ სტატიაში შევეცდებით ვაჩვენოთ, რომ ეს იყო წინასწარ განზრახული და გონივრული არჩევანი, რომელიც თეოლოგიურად ძალზედ მნიშვნელოვანია დანიელის 12-ში მოცემული დროის მითითებების ინტერპრეტაციისთვის.
რატომ ორი ენა?
სანამ დანიელის წიგნში ბოლო სიტყვას გადავხედავთ, უნდა ვეცადოთ ვუპასუხოთ კითხვას, თუ რატომ დასჭირდა მას ერთი და იგივე წიგნის დასაწერად ორი ენის გამოყენება და დავადგინოთ, შეგვიძლია თუ არა დღეს ამისგან პრაქტიკული მაგალითების მიღება.
დანიელის წიგნის ბილინგვიზმი მხოლოდ ძველი აღთქმისთვის არ არის დამახასიათებელი. იგივე მოვლენა გვხვდება ეზრას წიგნში. ეზრა 4:8 – 6:18 და 7:12-26 დაწერილია არამეულ ენაზე, ხოლო წიგნის დანარჩენი ნაწილი დაწერილია ებრაულ ენაზე. ამასთან, ეზრაში ორი ენის გამოყენების ახსნა ბევრად უფრო აშკარაა და მრავალი განსხვავებული აზრი არ წარმოქმნილა. ეზრას წიგნის არამეული ნაწილები ძირითადად შეიცავს წერილებს და დოკუმენტებს, რომლებიც თავდაპირველად არამეულ ენაზე იყო, ხოლო ავტორმა არ არჩია მათი თარგმნა, არამედ წარადგინა ისინი თავდაპირველ ენაზე. რადგან ბაბილონის ტყვეობიდან დაბრუნებულთა უმეტესობას ესმოდა არამეული ენა, ამიტომ მიზანშეწონილი იყო ორიგინალ ენაზე წერილებისა და დოკუმენტების ციტირება.1
როდესაც საქმე დანიელის წიგნს ეხება, ორი ენის გამოყენების ახსნა გაცილებით რთულია. დანიელის 2:4-ში ებრაულიდან არამეულ ენაზე გადასვლა ძალიან ბუნებრივად ჩანდა: „არამეულად ელაპარაკნენ მეფეს ქალდეველნი: “მეფევ! იცოცხლე საუკუნოდ! უამბე სიზმარი შენს მსახურთ და განვმარტავთ მის მნიშვნელობას”. ერთი შეხედვით ჩანს, რომ დანიელი იგივე მიდგომას იყენებდა, რასაც ეზრა, კერძოდ, პირდაპირი საუბრისთვის იყენებდა იმ ენას, რომელზეც ის თავდაპირველად საუბრობდა. შეიძლება ველოდოთ, რომ დანიელი ქალდეველთა სიტყვების ციტირებით დაუბრუნდება ებრაულ ენას. თუმცა, დანიელი არამეულ ენაზე განაგრძობს მე-7 თავის ბოლომდე, თემის მთლიანად შეცვლის შემდეგაც კი, მხოლოდ მე-8 თავის დასაწყისში გადავიდა ებრაულ ენაზე.
შესაძლო და სარწმუნო ახსნა
ვინაიდან არ არსებობს მარტივი და აშკარა გზა ამ ორი ენის გამოყენების ასახსნელად, შემოთავაზებულია მრავალი ახსნა2. მაგალითად, ზოგიერთის აზრით, წიგნი ბუნებრივად იყოფა ორ ნაწილად: პირველი ნაწილი არის თხრობა, ძირითადად მოთხრობები. ხოლო მეორე ნაწილი არის წინასწარმეტყველური განყოფილება. შესაბამისად დანიელმა გადაწყვიტა ორი განყოფილება დაეწერა ორ სხვადასხვა ენაზე. თუმცა, ეს არგუმენტი არ მუშაობს, რადგან ორივე განყოფილება იყენებს ორივე ენას. თხრობითი განყოფილება იწყება ებრაულ ენაზე, მაგრამ მთავრდება არამეულ ენაზე, ხოლო წინასწარმეტყველური განყოფილება იწყება არამეულ ენაზე, მაგრამ გრძელდება ებრაულ ენაზე.
სხვები ვარაუდობენ, რომ დანიელის მთელი წიგნი თავდაპირველად არამეულ ენაზე დაიწერა, შემდეგ კი ითარგმნა ებრაულად. ამ თეორიიდან გამომდინარე, ის, რაც დღეს არამეულ ენაზე გვაქვს, არის ორიგინალის ენა, ხოლო ის, რაც ებრაულ ენაზეა, გადარჩა მხოლოდ თარგმანში. თუმცა, მკვდარი ზღვის გრაგნილებში დანიელის ხელნაწერების აღმოჩენა მკაცრად უარყოფს ამგვარ თეორიას. ყუმრანის გრაგნილები 1Qdana, 4QDana და 4Qdanb შეიცავს იგივე გადასვლას ებრაულიდან არამეულზე და პირიქით3. ამ გრაგნილებში, რომლებიც მასორეტულ ტექსტზე 1000წლით ძველია, გადასვლა ერთი ენიდან მეორეზე ზუსტად იმ ადგილებში ხდება, როგორც მასორეტულ ტექსტში.
თარჯიმნებმა შემოგვთავაზეს დამატებითი განმარტებები ორი ენის არსებობის შესახებ. ძირითადად ისინი ცდილობენ მიუთითონ სხვადასხვა ავტორებზე, რომლებმაც დაწერეს წიგნის ის ნაწილები, რომლებიც შემდეგ შეადგინა რედაქტორმა. ამასთან რიგი მკვლევარები დამაჯერებლად იცავენ წიგნის ერთიანობას5. მათ დამაჯერებლად აჩვენეს წიგნის ერთიანი სტრუქტურა და ასევე გარკვეული თემატური ერთიანობა.
ბილინგვიზმის ყველაზე გონივრული ახსნა არის ის ფაქტი, რომ დანიელის დროს არამეული ენა იყო ლინგვა-ფრანკა. ეს იყო ბაბილონისა და სპარსეთის იმპერიების ოფიციალური ენა, ხოლო ებრაული იყო დანიელის დედა ენა, ისევე როგორც ისრაელის ხალხის ენა. დანიელმა გამოიყენა ებრაული იმ გზავნილისთვის, რომელიც უფრო მეტად ეხებოდა ღმერთის აღთქმულ ხალხს და მთელი მსოფლიოსთვის განკუთვნილი გზავნილისთვის მან გამოიყენა ეპოქის საერთო საერთაშორისო ენა. როგორც გლიზონ არჩერი ამბობს: „საკითხის ფრთხილად შესწავლა საკმაოდ აშკარა პასუხებს იძლევა: არამეული თავები ეხება ბაბილონისა და სპარსეთის იმპერიების მთელ მოსახლეობასთან დაკავშირებულ საკითხებს, ხოლო დანარჩენ ექვს თავში განხილულია წმინდა ებრაული საკითხები და ღვთის განსაკუთრებული ინტერესები. გეგმები მისი აღთქმული ერის მიმართ“ 6
თუ ეს მსჯელობა სწორია, ის გვაწვდის ცოდნას, როდესაც ჩვენ ღმერთის ჭეშმარიტებას ვუცხადებთ მსოფლიოს. ჩვენ უფლება უნდა მივცეთ უფალს, რომ წაგვიძღვეს იმაში, თუ რა თემები უნდა ავარჩიოთ მსოფლიოსთვის, ყველა არსებული თანამედროვე მედიის გამოყენებით და რა თემებზე უნდა გავამახვილოთ ყურადღება მათთან, ვინც უკვე ქრისტეს მიმდევარია.
რატომ არამეული მრავლობითი ფორმის დასასრული?
დანიელის წიგნში ბოლო ებრაული სიტყვა უნიკალურია არამეული მრავლობითი რიცხვით და ძლიერი ესქატოლოგიური კონტექსტით. ბუნებრივია, ეს აწუხებს წიგნის შემსწავლელ სტუდენტებს. რატომ დაამატა დანიელმა ებრაულ სიტყვას არამეული დაბოლოება? როგორც აქამდე აღვნიშნეთ, ზოგმა ეს განმარტა, როგორც უბრალო მწიგნობრული შეცდომა. ამასთან, უნდა გვახსოვდეს შემდეგი ორი ფაქტი. პირველი, არამეულ მრავლობით დასასრულს სრულად უჭერს მხარს ებრაული ტექსტური ტრადიცია. მეორე, „მწიგნობრების შეცდომების ყველაზე გავრცელებული მიზეზი“ არის ერთმანეთის მსგავსი ასოების გაცვლა, მაგრამ ებრაული დაბოლოებები „ნუნ“ და „მემ“ სრულიად განსხვავებულია.
დანიელის წიგნში ბოლო სიტყვის ფენომენის გასაგებად დარჩენილი ვარიანტია დავასკვნათ, რომ დანიელმა განზრახ შექმნა სიტყვა, რომელიც აერთიანებს ებრაულსა და არამეულს. თუ ასეა, რა მიზანს მიაღწევს დანიელი და რა მნიშვნელობა ექნება მას მკითხველთათვის?
ორი შესაძლებლობა
მინდა შემოგთავაზოთ ორი შესაძლებლობა. პირველ რიგში, მას შემდეგ, რაც დანიელმა წიგნში ორი ენა გამოიყენა, ამ ორი ენის შერწყმა წიგნის ბოლო სიტყვაში მიანიშნებს, რომ ეს მწერალი ორივე წიგნის ავტორია. ბოლო სიტყვა გარკვეულწილად ხაზს უსვამს დანიელის ებრაული და არამეული მონაკვეთების ერთიანობას.
მეორე და არანაკლებ მნიშვნელოვანი, წინასწარმეტყველი, თავისი ბოლო სიტყვით ცდილობს მკითხველი გადაარჩინოს ტექსტის არასწორი ინტერპრეტაციისგან. თუ დანიელი გამოიყენებდა ჩვეულ და მოსალოდნელ დაბოლოებას ებრაულ ენაზე „დღეები“, ეს მნიშვნელოვნად შეცვლიდა მის მნიშვნელობას. ჩნდება ბუნებრივი კითხვა: როდის მოხდება დანიელის დაპირებული აღდგომა? რომელი დღეების ბოლოს? დანიელის 12:13-ის კონტექსტის გაცნობის შემდეგ, მკითხველი სწრაფად მიხვდება, რომ უშუალოდ წინა ტექსტში (მუხლი 12) ნახსენებია კურთხევა, ვინც 1335 დღეს აღწევს. აქ „დღეებისთვის“ დანიელი იყენებს ებრაულ სიტყვას, ებრაული მრავლობითი რიცხვის დაბოლოებით.
შემდეგ მუხლში დანიელს რომ გამოეყენებინა იგივე ებრაული მრავლობითი რიცხვი, რომელიც მან გამოიყენა დანიელის 12-12-ში, მკითხველი დაასკვნიდა, რომ შემდეგი ფრაზა „დღეების ბოლოს“ (იგულისხმება 1335 დღე) – გულისხმობს 1335 დღის ყველაზე ბოლოს. ეს უნდა ნიშნავდეს, რომ დაპირებული აღდგომა მოხდება 1335 დღის ბოლოს. როგორც ჩანს, ეს მხარს უჭერს ესქატოლოგიური წინასწარმეტყველების ფუტურისტული მიდგომის მომხრეებს. თუმცა, ებრაულ „დღეების“ სიტყვასთან არამეული დაბოლოების გამოყენება განასხვავებს მას 1335 დღისგან. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ მე-13 მუხლში დანიელი სიტყვას „დღე“ გარკვეულ არტიკლს უმატებს, რომელიც დამატებით განსაკუთრებულად მიუთითებს დღეების „დასასრულზე“ და განასხვავებს 1335 დღისგან8.
გარდა ამისა, დანიელმა შესაძლოა აირჩია ებრაული სიტყვის არამეული დაბოლოება, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, იმისთვის რომ ჩვენი ყურადღება წიგნის არამეულ ნაწილზე გაემახვილებინა, რომ უკეთ გაგვეგო საკვანძო სიტყვა „დღეთა დასასრული“. ფაქტობრივად, წიგნის არამეული ნაწილში სიტყვა „დღეები“ გვხვდება მამრობით სქესში, მრავლობით ფორმაში, როგორც გამოყენებულია დანიელის 12:139-ში (მაგ, დანიელი 2:28 და 2:44). ემპათიური მდგომარეობა დანიელის 2:28-ში გამოხატულია განსაზღვრული არტიკლით, ხოლო დანიელის 2:44-ში ნაცვალსახელის სუფიქსით. ორივე ნაწყვეტის კონტექსტი ნათლად ეხება „დღეებს“, როდესაც ცათა უფალი გაანადგურებს ყველა მიწიერ სამეფოს და დაამყარებს საკუთარ მეფობას, რომელიც გაგრძელდება მარადიულად. დანიელის 2:44-ში მოხსენიებული „დღეები“ ეხება დანიელის 2:28-ის „ბოლო დღეების“ ბოლო პერიოდს.
საგულისხმოა, რომ ჩვენ დანიელის 2:44-სა და დანიელის 12:13-ს შორის შემდგომ კავშირს ვხედავთ, დანიელის 2:44-ში დანიელის 12:13-ში აღდგომის საკვანძო თარიღის ორმაგი გამოყენებით. დანიელის 12:13-ში აღდგომის ტექნიკური ტერმინი არის ებრაული სიტყვა ამად, რაც ნიშნავს „დგომას, ადგომას“. ებრაული ამადის არამეული ექვივალენტი არის ქუმ, რომელსაც იგივე მნიშვნელობა აქვს: „დგომა, ადგომა“. ამრიგად, ძალიან სავარაუდოა, რომ მართლაც არის კავშირი დანიელის 12:13-სა და დანიელის 2:44-ს შორის. ამრიგად აშკარად ჩანს, რომ დანიელის 12:13-ის „დღეთა დასასრული“ არ ეხება დანიელის 12:12-ის 1335 დღეს, არამედ „ბოლო დღეების“ ბოლო პერიოდს, როდესაც ცათა უფალი დაამყარებს საკუთარ სამეფოს.
ორი აუდიტორია და დიდი განზრახვა
დანიელის წიგნში ორი ენის გამოყენება საუკეთესოდ აიხსნება დანიელის მცდელობით, მიმართოს ორ განსხვავებულ აუდიტორიას. მან დაწერა წერილი, რომელიც პირველ რიგში მიმართული იყო ებრაელი ხალხის მიმართ ებრაულ ენაზე და ასევე გზავნილი მთელი მსოფლიოსათვის არამეულ ენაზე, იმდროინდელი ლინგვა-ფრანკა. ამრიგად, როგორც დღეს დანიელისგან ვსწავლობთ, გულდასმით უნდა გავითვალისწინოთ, რა უნდა წარვუდგინოთ პირველ რიგში მათ ვინც ქრისტეში არიან და რა გზავნილს გაიგებენ უკეთ ეკლესიის გარეთ მყოფი ადამიანები. თუ ჩვენ ვქადაგებთ იმ ენაზე, რომელიც არ გვესმის და თუ ჩვენი გზავნილი გაუგებარია, მაშინ შეიძლება მიზანს ვერ გავარტყათ.
დანიელის წიგნის ბოლო სიტყვა, რომელიც იწყება ებრაულად, მაგრამ მთავრდება არამეული მრავლობითით, ასევე საუკეთესოდ არის გაგებული, როგორც ცნობიერი არჩევანი ავტორის მხრიდან. ამრიგად, რაც ერთი შეხედვით გრამატიკულ შეცდომად გვეჩვენება, სინამდვილეში, ყველა ნიუანსის ფრთხილად განხილვის შემდეგ, მიუთითებს ავტორის შეგნებულად და გულდასმით გათვალისწინებულ გადაწყვეტილებაზე, რომელსაც აქვს მნიშვნელოვანი თეოლოგიური ქვეტექსტები. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ დანიელის წიგნი წარმოადგენს ერთიანობას,ერთი ავტორის შემოქმედებას და ამავე დროს განასხვავებს დანიელის 12:13-ში აღნიშნულ მკვდრეთით აღდგომის მოვლენას და დანიელის 12:!2-ში მოხსენიებულ 1335-დღიან პერიოდს. ამრიგად, დანიელის10 მკვდრეთით აღდგომა არ მოხდება 1335 დღის ბოლოს, არამედ იმ დროს, როდესაც ცათა ღმერთი გაანადგურებს ყველა მიწიერ სამეფოს და დაამყარებს საკუთარ სამეფოს, რომელიც მარადიულად გაგრძელდება.
ავტორი – ღვთისმეტყველების დოქტორი არტურ სტელე
თარგმანი – სალომე ჯებისაშვილი
- Edwin M. Yamauchi, Ezra-Nehemiah, The Expositor’s Bible Commentary, vol. 4, ed. Frank E. Gaebelein (Grand Rapids, MI: Zondervan, 1988), 586, 587. ^
- For different views, see Anathea E. Portier-Young, “Languages of Identity and Obligation: Daniel as Bilingual Book,”VT 60 (2010), 98– ^
- Gerhard F. Hasel, “New Light on the Book of Daniel From the Dead Sea Scrolls,”Ministry, January 1992, 10– ^
- Gerhard F. Hasel, “The Book of Daniel Confirmed by the Dead Sea Scrolls,”Journal of the Adventist Theological Society 1/2 (1990): 43. See also J. Paul Tanner, Daniel, Evangelical Exegetical Commentary, ed. H. W. House and W. D. Barrick (Bellingham, WA: Lexham Press, 2020), 5. ^
- Gleason L. Archer, Daniel, The Expositor’s Bible Commentary, vol. 7, ed. Frank E. Gaebelein (Grand Rapids, MI: Zondervan, 1985), 4–6; Tanner, Daniel, 1–5; Jacques B. Doukhan, Daniel: The Vision of the End(Berrien Springs, MI: Andrews University Press, 1987), 3–6; William H. Shea, “Unity of Daniel,” in Symposium on Daniel, Daniel and Revelation Committee Series, vol. 2, ed. F. B. Holbrook (Washington, DC: Biblical Research Institute, 1986), 165– ^
- Archer, Daniel, 7: 6.See also Tanner, Daniel, 4. ^
- Ernst Wurthwein, The Text of the Old Testament: An Introduction to Kittel-Kahle’s Biblia Hebraica, trans. Peter R. Ackroyd (New York, NY: Macmillan, 1957), 72. ^
- Artur A. Stele, “Resurrection in Daniel 12and Its Contribution to the Theology of the Book of Daniel” (PhD diss., Andrews University, 1996), 180–182; Bruce William Jones, “Ideas of History in the Book of Daniel” (PhD diss., Graduate Theological Union, Berkeley, 1972), 210. See also Gerhard Pfandl, “The Time of the End in the Book of Daniel,” Adventist Theological Society Dissertation Series, no. 1 (Berrien Springs, MI: Adventist Theological Society Publications, 1992), 255, 314. ^
- Hans Bauer and Pontus Leander, Grammatik des Biblisch-Aramaischen(Hildesheim, Germany: Olms Verlagsbuchhandlung, 1962), 84; Hans Bauer and Pontus Leander, Kurzgefasste BiblischAramaische Grammatik mit Texten und Glossar (Halle: Max Niemeyer Verlag, 1929), 9; Alger F. Johns, A Short Grammar of Biblical Aramaic, Andrews University Monographs, no. 1 (Berrien Springs, MI: Andrews University Press, 1966), 9, 10; Stanislav Segert, Altaramaische Grammatik mit Bibliographie, Chrestomathie und Glossar (Leipzig, Germany: VEB Verlag Enzyklopadie, 1975), 188–192; Franz Rosenthal, A Grammar of Biblical Aramaic (Wiesbaden, Germany: Otto Harrassowitz, 1974), 23. ^
- Stele argues that the prophet in Daniel 12:13stands as a representative for a general resurrection. “Resurrection in Daniel 12,” 201– ^
