აღდგომა და პესახი თორისა და სახარების შუქზე.
არსებობს ხალხში ასეთი ისტორია, აღდგომის კვირას ხაიმ რაბინოვიჩი გავიდა ეზოში და შეხვდა მეზობელს, რომელიც მიესალმა მას სიტყვებით: „ქრისტე აღდგა“. ხაიმმა არ იცოდა რა გაეკეთებინა და უპასუხა: „მადლობთ“.
ქუჩაში ხაიმს ხვდებოდა ხალხი, ესალმებოდნენ სიტყვებით: „ქრისტე აღდგა“. რამოდენიმე „მადლობის“ პასუხის შემდეგ რაბინოვიჩმა ვერ მოითმინა და შემდეგ მისალმებაზე თქვა: „გმადლობთ, სამწუხაროდ უკვე ინფორმირებული ვარ!“
სამწუხაროდ, აღდგომის დღეები კვლავ გვახსენებს მრავალსაუკუნოვან ურთიერთსიძულვილს ებრაელებსა და ქრისტიანებს შორის. გასულ წელს მშობლებისადმი საშინელი მიმართვები გავრცელდა კრასნოიარსკის და ციმბირის სხვა ქალაქების ქუჩებში და ზოგიერთ ადგილობრივ გაზეთებშიც კი. „მოშურნე ქრისტიანები“ აფრთხილებდნენ ხალხს, რომ „ებრაული პასექის“ დროს ებრაელებს სჭირდებათ ქრისტიანი ჩვილების სისხლი მაცას მოსამზადებლად.
სამწუხაროდ, უნდა ვაღიაროთ, რომ გარკვეული გაგებით, ბოლო ჩვიდმეტი საუკუნის განმავლობაში, აღდგომა იქცა ქრისტიან-ებრაელთა დაპირისპირების დღედ.
ასე, რომის იმპერატორმა კონსტანტინე დიდმა, ქრისტიანული ეკლესიის პირველ საეკლესიო კრებაზე თავის მიმართვაში დაწერა შემდეგი სიტყვები: „და ჭეშმარიტად, უპირველეს ყოვლისა, ყველას უაღრესად უღირსად მოეჩვენა, რომ ამ უწმინდესი დღესასწაულის აღნიშვნისას ჩვენ ებრაელების ჩვეულებას უნდა მივყვეთ, რომლებიც ასეთი საძაგლები არიან! ხელები საზარელ დანაშაულში გაისვარეს და დამსახურებულად დაუბრმავდათ გონება. მაშასადამე, მიზანშეწონილია, რომ უარვყოთ ამ ხალხის პრაქტიკა, გავაგრძელოთ ამ ჩვეულების აღნიშვნა უფრო კანონიერი წესით, რომელიც ჩვენ შევინარჩუნეთ ჩვენი უფლის ვნების პირველი დღიდან დღემდე. და მოდით, ნურაფერი გვექნება საერთო ყველაზე მტრულად განწყობილ ებრაულ ხროვასთან. ჩვენ მივიღეთ განსხვავებული გზა ჩვენი მხსნელისგან. ჩვენი უწმინდესი რელიგიისთვის გახსნილია უფრო კანონიერი და მისაღები გზა. ერთსულოვანი შეთანხმებით მივყვეთ ამ გზას, თავიდან ავიცილოთ, ჩემო პატივცემულო ძმებო, ეს ყველაზე საზიზღარი საზოგადოება“.
სწორედ ამ იმპერიული მოწოდებიდან იწყება პერიოდი, როდესაც ქრისტიანებმა შემოიღეს აღდგომის აღნიშვნის ისეთი გამოთვლა, რომ ის არანაირად არ დაემთხვას 14 ნისანს, როგორც ეს ლევიანთა 23-ე თავშია ჩაწერილი. საინტერესოა, რომ ქრისტიანულ ეკლესიაში ახალი აღდგომის შემოღება, რომელიც კონსტანტინემ დააკანონა რომის იმპერიაში, მოხდა იმავე წლებში, როდესაც ეკლესიამ ოფიციალურად აქცია კვირის პირველ დღედ-კვირა, უფლის თაყვანისცემი საყოველთაო დღე. და როგორც არაბიბლიური იდეა ქრისტეზე, რომელიც აღდგა როგორც ამომავალი მზე, გახდა ეკლესიის მამების საფუძველი ებრაული შაბათის ნაცვლად მზის წარმართული დღის აღსანიშნავად, ასევე გაზაფხულის მზედგომა გახდა თარიღის გამოთვლის საწყისი წერტილი „ახალი ქრისტიანული აღდგომისა“.
VIII საუკუნის დასაწყისისთვის სიტყვა „აღდგომა“ საერთოდ არ გამოიყენებოდა დასავლურ ქრისტიანობაში. ინგლისური სიტყვა აღდგომა მომდინარეობს ძველი ანგლო-საქსური ქალღმერთი ოტარადან, დილის გამთენიის ქალღმერთიდან, რომელიც იპყრობს სიბნელეს გაზაფხულის ბუნიობის შემდეგ.
როდესაც მე-16 საუკუნეში პაპმა გრიგოლმა ბრძანა ძველი იულიუსის კალენდარში ცვლილებების შეტანა, იმის გამო, რომ ის საკმარისად ზუსტი არ იყო, მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ კატეგორიული უარი თქვა ახალ კალენდარზე გადასვლაზე. უარის მთავარი მიზეზი ის იყო, რომ ახალ კალენდარში აღდგომის გამოთვლის პრინციპი დარღვეული იყო და აღმოჩნდა, რომ ზოგჯერ ებრაული და ქრისტიანული აღდგომა ერთმანეთს ემთხვეოდა. რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიისთვის ეს ფაქტი აბსოლუტურად მიუღებელი აღმოჩნდა.
იუდაიზმთან ხიდების დაწვით ქრისტიანობამ ფაქტობრივად გაანადგურა მისი ბიბლიური საფუძველი. ძველი აღთქმის კანონების უარყოფის მცდელობისას ეკლესია ფაქტობრივად ეწინააღმდეგებოდა სახარების პრინციპებს და ტრადიციას, რომელიც თავად იესომ დაამკვიდრა. სახარების ცნობები ნათლად ადასტურებს, თუ როგორ აღნიშნა იესომ პასექი.
„უფუარობის პირველ დღესვე მივიდნენ მოწაფეები იესოსთან და უთხრეს მას: “სად გინდა, რომ მოგიმზადოთ საჭმელად პასექი?” მან უთხრა: “წადით ქალაქში ამა და ამ კაცთან და უთხარით, ასე ამბობს-თქო მოძღვარი: ჩემი ჟამი მოახლოებულია, შენთან დავიყენებ პასექს ჩემს მოწაფეებთან ერთად.” მოწაფეებმაც ისე გააკეთეს, როგორც იესომ უბრძანა, და მოამზადეს პასექი. (მათე 26:17-19)
ის რაც ხდება ზედა ოთახში, ქრისტიანულ ტრადიციაში ეწოდება „საიდუმლო სერობა“. გასული ექვსი საუკუნის განმავლობაში ლეონარდო და ვინჩის ნახატის ვიზუალური გამოსახულება აღბეჭდილი იყო მრავალი ქრისტიანის მენტალიტეტში, სადაც იესო და მისი თორმეტი მოწაფე, შუა საუკუნეების ბერებად გამოწყობილნი, დეკორატიულად სხედან მონასტრის სატრაპეზოს მაგიდასთან.
სინამდვილეში სახარებები მინიშნებასაც კი არ აკეთებენ, რომ სუფრა რაღაც საიდუმლო ბუნებას ატარებდა. პირიქით მახარებელი მათეს სიტყვები: „რომ მოსაღამოვდა, დაჯდა თორმეტ მოწაფესთან ერთად“ (მათე 26:20). ისინი ცალსახად ამბობენ, რომ იესომ თავის მოწაფეებთან ერთად აღასრულა პასექი. ბერძნული არსებითი სახელი დეიპნონი, რომელიც რუსულად ითარგმნება როგორც „ვახშამი“, ფაქტობრივად, ასახავს ებრაულ სიტყვას სედერ, გაშლილი ან გაწყობილი სუფრის მნიშვნელობას, ან უფრო სწორად „სუფრას“. მიშნაში დაწრილი ინსტრუქციის თანახმად, პასექის დროს საჭირო იყო არა სუფრასთან ჯდომა, არამედ წამოწოლა აღმოსავლური წესით გადაჯვარედინებული ფეხებით, როცა მარჯვენა იდაყვით ეყრდნობი მეზობლის ბარძაყს… სწორედ ამგვარად აღწერს იოანე მახარებელი „იესოს უბეს მიყრდნობოდა ერთი მოწაფეთაგანი, რომელიც უყვარდა იესოს“ (იოან. 13:23). იესოს მარცხნივ მყოფი და მის თეძოზე მოყრდნობილი აღმოჩნდა თავად იოანე, რომელიც აღმოჩნდა თავისი საყვარელი რაბის მკერდის დონეზე.
სახარების აღწერილობა საშუალებას გვაძლევს ზუსტად აღვადგინოთ პასექის სედერის ტრადიციული სურათი, სადაც ყოველწლიურად იუდევლები იხსენებდნენ უზენაესის დიდ წყალობას, მის ნიშნებსა და სასწაულებს, რომლითაც მან გამოიყვანა თავისი ხალხი ეგვიპტის მონობიდან. სედერზე ტრადიციულად სვამდნენ ოთხ სასმისს: მონობის სასმისს, ჭირის სასმისს, გამოსყიდვის სასმისს და განდიდების სასმისს. ჭირის თასის დალევის შემდეგ საჭირო იყო მაცასთან ერთად მწარე მწვანილების ჭამა, რაც ნათქვამია გამოსვლის მე-12 თავში, რის შემდეგაც ტრადიციის მიხედვით იშლებოდა სუფრა (შულხან არუხი). სედერის დასაწყისში წამყვანი ერთ ნაჭერ მაცას მალავდა ნაჭრის ქვეშ. მაცას ამ ნაჭერს ერქვა აფიკომან, რაც ბერძნულად ნიშნავს „დესერტს“. აფიკომანის გემო უნდა დარჩენილიყო ენაზე გასული ღამის მოსაგონებლად. ამიტომაც, შემდეგ, სედერის წინამძღოლს გამოჰქონდა აფიკომანი და მესამე თასის, გამოსყიდვის თასის წინ, წვრილად ამტვრევდა და სედერის ყველა მონაწილეს აძლევდა.
სწორედ ამ დეტალებს გადმოსცემს მახარებელი მათე.
“როცა ჭამდნენ, აიღო იესომ პური, აკურთხა და გატეხა, მისცა მოწაფეებს და თქვა: “აიღეთ, ჭამეთ. ეს ჩემი სხეულია.” აიღო სასმისი, მადლი შესწირა, მისცა მათ და უთხრა: “ყველამ შესვით აქედან, ვინაიდან ეს არის ჩემი სისხლი ახალი აღთქმისა, მრავალთათვის დაღვრილი ცოდვათა მისატევებლად.” (მათე 26:26-28)
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, იესო იყენებს ებრაული ზეპირი ტრადიციის ელემენტებს, რომლებიც განვითარდა საუკუნეების განმავლობაში, როდესაც ებრაელები იკრიბებოდნენ უფლის პასექის გასახსენებლად.
არამეული სიტყვა პასექი, ებრაული სიტყვა ფესახ მომდინარეობს ზმნიდან ლაპასოხ, რაც ნიშნავს „გვერდის ავლას“. სიკვდილის ანგელოზმა მაშინ გვერდი აუარა იმ სახლებს, რომლებიც კრავის სისხლით იყო შეღებილი. სწორედ ამ კრავს ეწოდება უფლის პასექი (გამოსვლა 12:11). პავლე მოციქული ასევე ახალ აღთქმაში იძლევა აღდგომის ძალიან კონკრეტულ განმარტებას „ვინაიდან ჩვენი პასექი, ქრისტე, ჩვენს გამო შეეწირა“ (1 კორ. 5:7). ეს განმარტება არ ჯდება, ქრისტეს აღდგომის დღესასწაულის თანამედროვე იდეაში. სახარების სწავლების თანახმად, იესო არის ღვთის კრავი, რომელმაც საკუთარი თავი მსხვერპლად გაიღო გოლგოთაზე, რითაც მარადიული სიცოცხლე მისცა მათ, ვინც იღებს მხსნელის სისხლს. მსგავსი რამ მოხდა 1400 წლის წინ. კრავის სისხლი იყო ნიშანი იმისა, რომ სიკვდილის ანგელოზი არ შეხებოდა იმ ოჯახების პირმშოებს, რომლებიც უფლის ხმას ისმენდნენ და კლავდნენ კრავს. ამიტომ პავლე საუბრობს აღდგომაზე, როგორც იესო ქრისტეს სიკვდილის სიმბოლოზე და არა მისი აღდგომის დღეზე.
ბუნებრივია, საპასექო რიტუალი, რომელიც აღწერილია გამოსვლის წიგნში, უნიკალური და განუმეორებელი იყო ისტორიაში, ერთადერთი შემთხვევა, როდესაც ისრაელიანებმა კრავი დაკლეს და მისი სისხლით კარის კვარცხლბეკები შეღებეს. ეს დადგენილება ჩაწერილია მეორე რჯულის წიგნის 16:5-6-ში: „ვერ დაკლავ პასექს შენს რომელიმე კარიბჭეში, რომელსაც უფალი, შენი ღმერთი, გაძლევს, არამედ მხოლოდ იმ ადგილას, რომელსაც ამოირჩევს უფალი, შენი ღმერთი, თავისი სახელის იქ დასავანებლად, იქ დაკალი პასექი საღამოს, მზის ჩასვლისას, ეგვიპტიდან შენი გამოსვლის დროს“ (მეორე რჯული 16:5-6). ეს დადგენილება ეხებოდა მხოლოდ ტაძარში შესრულებულ საპასექო რიტუალს. თუმცა ბიბლია არ იძლევა რაიმე კონკრეტულ მითითებებს იმის შესახებ, თუ როგორ შეეძლოთ ებრაულ ოჯახებს პასექის აღნიშვნა საკუთარ სახლებში, გამოსვლის შემდეგ. სწორედ ამიტომ, ისრაელის ხალხმა შეიმუშავა მრავალსაუკუნოვანი ტრადიცია ოთხი სასმისის გამოყენებით, რომელიც საპასექო აგადის სიმბოლოა (ფესახის შესახებ მოყოლის) და აფიკომანით, რომელიც იმალება სედერის დასაწყისში, რის შემდეგაც ბავშვებს უნდა ეპოვათ იგი.
როგორც სახარებიდან ჩანს, იესო იყენებს ტრადიციული სედერის კომპონენტებს, კერძოდ, იესო იღებს აფიკომანს და მესამე თასს, გამოსყიდვის სასმისს, რომელიც ისმევა აფიკომანის გატეხვის შემდეგ და თავის თავზე საუბრობს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ბოლო პასექის დღესასწაულზე იესო თავის მოწაფეებს უჩვენებს, რომ აფიკომანის გატეხვა, მისი დამტვრეული სხეულის სიმბოლოა, ხოლო გამოსყიდვის სასმისი მიუთითებს მის სისხლზე.
საინტერესოა, რომ მათე უკანასკნელი ვახშამის შესახებ მონაკვეთს ამთავრებს სიტყვებით: „იგალობეს და გასწიეს ზეთისხილის მთისაკენ“ (მათ. 26:30). სედერის დასასრულს, როდესაც უკანასკნელი, განდიდების თასი ისმეოდა, მღეროდნენ ტრადიციულ საპასექი ჰალელს, რომელიც 110-112 ფსალმუნების სიტყვებისგან შედგებოდა, რომელიც იწყება სიტყვით „ჰალალუია“ (ვადიდოთ უფალი). სწორედ ამ სიტყვებს მღეროდნენ იესოს მოწაფეები, როცა მასთან ერთად წავიდნენ ზეთისხილის მთაზე.
იქ, გეთესემანიის ბაღში, გაიმართა პასექის სედერის ბოლო ნაწილი, რომელიც არცერთ ებრაელს არ გაუმართავს სახლში. სედერის დროს მეხუთე სასმისი მაგიდაზე დევს ყველა ებრაელის სახლში. ეს არის სასმისი ელია წინასწარმეტყველისთვის, რომელიც, მოგეხსენებათ, არ არის მკვდარი და ნებისმიერ დროს შეუძლია მოინახულება. თანახის უკანასკნელი წინასწარმეტყველების მიხედვით, ელია მოვა სწორედ „უფლის დიდი და საშინელი დღის მოსვლამდე“ (მალ. 4:5). ამიტომაც ეწოდება ებრაულ ტრადიციაში მეხუთე თასს ღვთის რისხვის სასმისი.
იესოს სიტყვები სასმისზე, რომელიც მან ლოცვაში წარმოსთქვა გეთსემანიის ბაღში, რომელსაც თან ახლდა სისხლიანი ოფლი, არ იყო უბრალოდ მეტონიმია. ლოცვისას სიტყვები: “მამაო ჩემო, თუ შესაძლოა, ამარიდე ეს სასმისი; მაგრამ არა როგორც მე მსურს, არამედ როგორც შენ“, იესო გულისხმობდა თავის განაჩენს, შეესვა ღმერთის რისხვის სასმისი მთელი მსოფლიოსთვის, რათა ყველა ქრისტიანი და ებრაელი დაუბრუნდეს საერთო ფესვებს, თორასა და წინასწარმეტყველთა წერილებს, შეძლონ ურთიერთსიძულვილისა და ცრურწმენების დაძლევა და შეხვედრა ზეციურ იერუსალიმში.
ალექსანდრე ბოლოტნიკოვი,
კვლევითი ცენტრი „შალომის“ დირექტორი,
ღვთისმეტყველების დოქტორი
