როგორც დასავლეთ, ასევე აღმოსავლეთ ევროპაში, საშობაო დღესასწაული შთააგონებდა ადამიანებს ყველა შესაძლო მისტიკურ გამოსახულებებსა და ასოციაციებს. ვარსკვლავი, მოგვები – ეს სიტყვები, რომელიც გამოყენებულია სინოდალურ ბიბლიაში, პირდაპირ ზღაპარს ჰგავს და ეს ზღაპარი ნელ-ნელა ეკლესიურ ტრადიციაში გადაიზარდა.
ამ ტრადიციის მაგალითს წარმოადგენს ლეგენდა სამ მეფეზე, რომლებმაც ძღვენი მოუტანეს იესოს, რომელიც პოპულარული იყო კათოლიციზმში, მოგვიანებით კი ანგლო-ამერიკულ პროტესტანტიზმში. ზოგიერთი ისტორიკოსი მიიჩნევს, რომ სწორედ ამ ლეგენდის საფუძველზე შეიქმნა ტრადიცია, შობის დღესასწაულზე ერთმანეთისთვის საჩუქრების ჩუქების.
თუმცა, სიტყვა „მოგვებმა“ არ შეიძლება შეკითხვები არ დაუბადოს სახარების მკითხველს. კერძოდ, ლევიანების წიგნში წერია: “იყავით ჩემთვის წმიდები, რადგან წმიდა ვარ მე, უფალი, და მე გამოგაცალკევეთ სხვა ერებისაგან, რათა ჩემი ერი იყოთ. მამაკაცი ან დედაკაცი თუ აღმოჩნდეს მესულთანე ან მჩხიბავი, უნდა მოკვდეს: ქვებით ჩაიქოლონ ისინი და მათზე იქნება მათი სისხლი.” (ლევ. 20: 26-27). ძველი ებრაული სიტყვა „იდონი“, რომელიც გამოიყენება ამ მუხლში, არაერთხელ გვხვდება თორასა და წინასწარმეტყველთა შორის. მაგალითად წინასწარმეტყველი ესაია წერს: “თუ გეტყვიან: რჩევისთვის მიმართეთო მკვდრის გამომძახებელთ და გრძნეულთ, მოჩურჩულეთ და მობუტბუტეთ – განა ყოველი ხალხი თავის ღმერთს არ გამოჰკითხავს მკვდართა მეშვეობით ცოცხალთათვის?” (ესაია. 8:19). ამ მუხლების საფუძველზე შეგვიძლია დავინახოთ, რომ სიტყვა „იდონი“ რომელიც სინოდალურ ბიბლიაში ნათარგმნია, როგორც „მოგვები“, აღნიშნავს მათ, ვინც დაკავებულია ნეკრომანიით, რომელიც ძალიან პოპულარული ქანანეის კულტი იყო.
სწორედ ამ მიზეზით არის დაწერილი მეორე რჯულის წიგნში: “როცა მიხვალ იმ ქვეყანაში, რომელსაც უფალი, შენი ღმერთი, გაძლევს, არ დაიწყო შენც იმ ხალხის მსგავსად სისაძაგლეების კეთება. ნუ იქნება თქვენში თავისი ძისა და თავისი ასულის ცეცხლში გამტარებელი, ჯადოქარი, მისანი, მარჩიელი, მსახვრალი, გრძნეული, მესულთანე, ჯადოქარი და მკვდართა გამომხმობი” (II რჯული 18:9-11).
აქედან გამომდინარე ჩნდება კითხვა: ის რაც ღმერთის წინაშე მიუღებელი და ამაო იყო, რატომ გადაწყვიტა ამ გზით გაემხილა მესიის დაბადების საიდუმლო?!
ბოლო ორი საუკუნის მანძილზე ქრისტიანი მოაზროვნეები სხვადასხვანაირად ცდილობდნენ ამ საკითხის ახსნას. მაგალითად, მრავალი ქრისტიანისთვის, ის რასაც წერდა მოსე საერთოდ არ არის აქტუალური, რადგან რასაც კრძალავს ძველი აღთქმა, შეიძლება დასაშვები იყოს ახალ აღთქმაში. თუმცა, ეს ასე არ არის. საქმეების წიგნის მე-13 თავში წერია რომ გრძნეული სახელად ელიმასი, წინ აღუდგა პავლეს და ცრუდ წინასწარმეტყველებდა. უფრო მეტიც, პავლემ მას უწოდა “ყოველგვარი მზაკვრობითა და ყოველი მანკიერებით აღვსილო, ეშმაკის ნაშიერო და ყოველივე მართლის მტერო” (მუხლი 9). ამიტომ, ვარაუდი იმის შესახებ, რომ ახალი აღთქმა ჯადოქრობას დადებითად უყურებს, აშკარად არ არის ჭეშმარიტი, და კითხვაზე, მოულოდნელად ეშმაკის ძეებმა რატომ გადაწყვიტეს მოეძებნათ ისრაელის მესია, ამაზე პასუხს არ იძლევა.
XIX საუკუნის ქრისტიანულ კომენტარებში, შეგიძლიათ იპოვოთ ამ საკითხის კიდევ ერთი ახსნა. კომენტატორები მსჯელობენ იმაზე, რომ იმ დროს ებრაელები იმდენად ჩამოშორდნენ ღმერთს, თავის რჩეულ ერზე გულაცრუებულმა ღმერთმა გადაწყვიტა წარმართებს დალაპარაკებოდა, და ებრაელებისგან განსხვავებით მათ აღიარეს იესო. პასუხი კითხვაზე, თუ რატომ არ აღიარეს ებრაელებმა ახალდაბადებული ბავშვი – იესო, ცალკე განსახილველი თემაა. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ XIX და XX საუკუნეებში პრავალი პროტესტანტული ეკლესიის ამგვარმა რიტორიკამ გაამძაფრა ებრაელების მიმართ ნეგატიური დამოკიდებულება, რამაც პირველ რიგში იმოქმედა მათზე ვინც მესიას ეძებდა და ამ ეკლესიებში მივიდა.
XIX საუკუნეში ქრისტიანები არ აღიარებდნენ, რომ ფრანგული რევოლუციის შედეგად, ებრაელები გახდნენ ევროპის ქვეყნების თანაბარუფლებიანი მოქალაქეები. ლიკვიდირებულ იქნა სამარცხვინო გეტოები, სადაც ებრაელები საუკუნეების მანძილზე იზოლაციაში ცხოვრობდნენ. მიუხედავად ამ საუკუნოვანი დამამცირებელი დამოკიდებულებისა, მრავალი მათგანი ქრისტიანობით მაინც დაინტერესდა. თუმცა, სამწუხაროდ, ანტი-ებრაული სტერეოტიპების გამო, რომელიც ანტი-სემიტიზმის მიზეზი იყო, ეკლესიის წევრები ახლადმოქცეულ ებრაელ ქრისტიანებს დასცინოდნენ და აბუჩად იგდებდნენ.
ამ ინტერპრეტაციის ყველაზე მნიშვნელოვანი თეოლოგიური პრობლემა არის ვარსკვლავის როლი, რომელმაც მოგვები იერუსალიმში მიიყვანა, თავად მოგვების მიერ. ქრისტიანებისთვის, რომლებსაც ბავშვობიდან სწამთ ღმერთი და კითხულობენ სახარებას, ეს ყველაფერი ბუნებრივად ეჩვენებათ. ვარსკვლავი – რა თქმა უნდა განსაკუთრებული ნიშანია ღმერთისგან. შეიძლება ციური სხეული არც იყო, არამედ ანგელოზის სინათლე. მაგრამ თუ მოგვი თავისი მნიშვნელობით სატანას ემსახურება და ღვთისგან არანაირ ნიშანის დანახვა არ სურს, მაშინ რანაირად იკვლევს ამ ვარსკვლავს, რომელსაც აკვირდება ცაზე? რასაკვირველია, ასტროლოგიის თვალსაზრისით, ბაბილონისა და ქალდეველთა ურის დროიდან მოყოლებული ის ყველა იდონის თავარი ინსტრუმენტი იყო. უცნაური რამ გამოდის: ეგვიპტის მოგვებმა ვერ შეძლეს ფარაონის სიზმრის ახსნა, ბაბილონის მაგებმა ვერ შეძლეს ნაბუქოდონოსორის სიზმრის ახსნა, „ბეთლემის“ მოგვებს კი ღმერთი გამოეცხადა ეშმაკთან მსახურების მეშვეობით. ნუთუ იმდენად შეიძულა ღმერთმა ებრაელები, რომ შეიცვალა და რაც ადრე მისთვის ამაზრზენი იყო, ახლა მისაღები გახდა?
2011 წელს, ოკლენდის უნივერსიტეტის რელიგიათმცოდნეობის პროფესორმა ბრენტ ლანდაუმ თარგმნა ხელნაწერი, რომელიც ჩვენი წელთაღრიცხვით VIII საუკუნით თარიღდება და ინახებოდა გიგანტურ ბიბლიოთეკაში. ამ აპოკრიფტულ დოკუმენტს, რომელიც სირიულ ენაზეა დაწერილი, ჰქვია „მოგვების გამოცხადება“. ლანდაუ მიიჩნევს, რომ მისი ორიგინალი დაწერილი იყო ახალი წელთაღრიცხვის II საუკუნეში, ანუ მათეს სახარების დაწერიდან 100 წლის შემდეგ.
ხელნაწერის ტექსტი პირველ პირში მოგვითხრობს დრამატული სიუჟეტის შესახებ, თუ ვინ იყვნენ ის მოგვები ვიზეც წერს მათე და როგორ მოხვდნენ ისინი იმ ვარსკვლავთან, რომელმაც ბეთლემში მიიყვანა. თხრობის თანახმად, რომელიც ეწინააღმდეგება ქრისტიანულ წარმოდგენას სამი მოგვის შესახებ, სინამდვილეში ისინი იყვნენ თორმეტნი. ისინი არ იყვნენ ბაბილონის ასტროლოგები ან სპარსული ზოროასტრიზმის წარმომადგენლები, როგორც ტრადიციულად ბევრი მიიჩნევს, არამედ იყვნენ მისტიკური-განდეგილები საიდუმლოებით მოცული მიწიდან- შირ (სავარაუდოა რომ ჩინეთი). ისინი ადამის შვილის შეთის შთამომავლები იყვნენ და თაობიდან თაობას გადასცემდნენ წინასწარმეტყველებას, რომ წარმოუდგენლად კაშკაშა ვარსკვლავი გამოჩნდებოდა ცაზე, რომელიც იმის ნიშანი იქნებოდა რომ ღმერთი დაიბადა ადამიანის სახით. როდესაც დიდი ხნის ნანატრი ვარსკვლავი გამოჩნდა ცაზე, ის განა უბრალოდ შეამჩნიეს, როგორც მათეს სახარებაშია დაწერილი, არამედ ის გადაიქცა ვარსკვლავივით მანათობელ ბავშვის სახებად, რომელმაც უბრძანა „მოგვებს“ ბეთლემისკენ წასვლა, რომ ყოფილიყვნენ მისი ადამიანად დაბადების მოწმე. ამდენად, ვარსკვლავი უძღვება მოგვებს, აშორებს ყველანაირ წინაღობას, აძლევს მათ ძალას და ყველაფერს რაც აუცილებელია. საბოლოოდ ბეთლემის გარეუბანში ვარსკვლავი მღვიმეში იბადება და ჩნდება ქრისტე, რომელიც ბრძანებს, რომ ისინი იყვნენ მისი დაბადების მოწმეები აღმოსავლეთის ქვეყნებში. ისინი დაბრუნდნენ სახლში, ქადაგებდნენ ქრისტიანულ რწმენას თავიანთ და-ძმებთან მანამ, სანამ მოციქულმა თომამ არ მონათლა ისინი.
ეს საკმაოდ რომანტიული ლეგენდა გვაახლოვებს თუ არა იმ კითხვასთან, ვინ იყვნენ „ბეთლემის მოგვები“? ბრენტ ლანდაუ თვლის, რომ არა. „ნათელია, რომ ეს ამბავი არ არის დაწერილი, არც ერთი მათგანის მიერ, ვინც იესოსთან ძღვენი მიიტანა“ – განაცხადა მეცნიერმა რადიოინტერვიუში. ლინგვისტურ ანალიზზე დაყრდნობით, ლანდაუ თვლის, რომ ლეგენდა შედგენილი იყო ერთ-ერთ უცნობ ქრისტიანულ სექტაში, რომელიც არსებობდა აღმოსავლეთ სირიაში ჩვენი ეპოქის მეორე საუკუნეში.
პირადად ჩემთვის, ეს დოკუმენტი პირველ რიგში მიუთითებს იმაზე, რომ სხვადასხვა ქრისტიანის სურვილს, ქრისტეს დაბადების ისტორია ზღაპრულად გააფერადოს, ფესვები მეორე საუკუნეში აქვს. ეს ფაქტი ძალიან მნიშვნელოვანია, როდესაც ჩვენ აღვადგენთ იმ ისტორიულ სურათს, რომელიც ხდებოდა მეორე საუკუნის ქრისტიანულ ეკლესიაში. ეს მისტიკური ლეგენდა კიდევ ერთი დადასრურებაა იმისა, რომ მეორე საუკუნეში, როდესაც მოციქულები და მათი უახლოესი მოწაფეები გარდაიცვალნენ, უზენაესობა ებრალებიდან გადავიდა ბერძენ-ელინებში, რომელთა უმეტესობაც ქრისტესთან მოსვლამდე თავიანთ ცხოვრებისეულ გზას ფილოსოფიურ სკოლებში იწყებდნენ. შედეგი იყო წერილის ალეგორიული მეთოდით განმარტება ალექსანდრიელი ქრისტიანების მიერ.
ნათელია, რომ დოკუმენტი დაიწერა ქრისტიანების მიერ, რომლებიც ცუდად იცნობდნენ თორას. რადგან თორა აბსოლუტურად არაფერს არ საუბრობს დაბადების მე-4 თავში ნახსენებ შეთის შთამომავლებზე, რომლებსაც ჰქონდათ წინასწარმეტყველება ვარსკვლავზე. ვარსკვლავის შესახებ თორაში ჩნდება მოგვიანებით, და ამას ბალაამი წინასწარმეტყველებს, რომელიც დაწერილია რიცხვის წიგნში: „..ნათქვამი ბალაამისა, ბეყორის ძისა, ნათქვამი თვალახელილი კაცისა; ნათქვამი ღვთის სიტყვათა მომსმენისა, უზენაესის ზრახვის შემცნობისა, რომელიც ხედავს ხილვებს ყოვლადძლიერისა, და რომელიც ეცემა, მაგრამ თვალახელილია: მე ვხედავ მას, მაგრამ არა ახლა, მას ვუყურებ მე, მაგრამ არა ახლოდან – ამობრწყინდება ვარსკვლავი იაკობისგან, და აღიმართება კვერთხი ისრაელისგან, და შემუსრავს მოაბის საზღვრებს, და გაანადგურებს შეთის ყოველ ძეს.” (რიცხვნი 24:15-17)
1967 წელს ჰოლანდიელმა არქეოლოგმა ჰ. ფრანკენმა, რომელმაც გათხრები აწარმოა დასავლეთ იორდანიაში დეირ ალლაის ტერიტორიაზე, აღმოაჩინა თიხის ფირფიტა, რომელზე დაწერილი ტექსტიც არამეულ და ქანაანურ ენაზე, თარიღდება ჩვენი ერის მეშვიდე/მერვე საუკუნით. ამ ფირფიტაზე ნახსენებია ბალაამი, ბეორის ძე.
ზოგიერთი ქრისტიანული მკვლევარებისთვის ეს აღმოჩენა შთგონების წყარო იყო – მათთვის ვისაც სჯერა, რომ აღმოსავლეთიდან მოსული მოგვები წარმართები იყვნენ, რომლებიც წმინდა წერილს შეისწავლიდნენ წლების მანძილზე, განდგომილი ებრაელებისგან განსხვავებით, მოუთმენლად ელოდნენ მხსნელის დაბადებას და როგორც კი ნანატრი ვარსკვლავი გაჩნდა ცაზე, ისინი აჩქარებით გაეშურნენ ბეთლემისკენ, რათა შეგებებოდნენ ახალშობილს-ქრისტეს.
ვერსია ძალიან მიმზიდველად გამოიყურება, მაგრამ პრობლემა არის ერთი რამ – ფირფიტის ტექსტის შინაარსი. ბალაამის სახელის გარდა ამ ტექსტის თორასთან კავშირი სხვა არაფრით არ გამოიხატება. ტექსტი არის ერთგვარი პოემა, სახელწოდებით „უბედური ბალაამი, ბეორის ძე“, რომელიც წარმოდგენილია, როგორც „ღმერთების მნახველი“ (ფირფიტის სრული ტექსტი გამოქვეყნდა 1976 წელს ჰოლანდიელი მკვლევარი ჰოტტეიზერისა და ვან დერ ქომის მიერ. ინგლისური თარგმანი წარმოდგენილია წიგნში The Context of Scripture: Monumental Inscriptions of the Biblical World. უილიამ ჰალოუს რედაქციით). პოემა მოგვითხრობს, ღამით ხილვაში როგორ გამოეცხადნენ ღმერთები ბალაამს და მისცეს მას გამოცხადება. როგორ შეკრიბა ბალაამმა ისინი, იმარხულა და მწარედ ტიროდა. ვინ შეკრიბა ბალაამმა უცნობია, რადგან ტექსტის ნაწილი არ არის შემონახული. კითხვაზე თუ რატომ ტირის ის, ბალაამი პასუხობს მათ, ვინც შეკრიბა თავისთან, რომ შადაის ღმერთებს აქვთ გეგმა, მათ მოითათბირეს და ქალღმერთ შაგარს უბრძანეს ღრუბელით დაეფარა ზეცა.
როგორც ჩანს ამ მოკლე ციტირებული ნაწყვეტიდან, დეირ ალლაის ფირფიტის ტექსტმა შეიძლება ნათელი მოჰფინოს იმას, თუ ვინ იყო ბალაამი, რომელსაც მოაბის მეფემ ისრაელის ერის დაწყევლა უბრძანა. და თუ ეს ის ბალაამია, რომელზეც საუბრობს თორა, მაშინ ის კერპტაყვანისმცემელი იყო. ყოველშემთხვევაში ასე წარმოგვიდგენს მას ის, ვინც მოსეს დროინდელი მოვლენები, რომელიც რიცხვის წიგნშია დაწერილი, ექვსი საუკუნის შემდეგ აღწერა. თუმცა, ამ უძველეს ტექსტში არსად არის ნახსენები არც ვარსკვლავი და არც „ბეთლემის მოგვები“. უფრო მეტიც, არქეოლოგებმა დაადგინეს, რომ დეირ ალლას რაიონი მოსახლეობამ დატოვა ძვ.წ.აღ V საუკუნეში. აქედან გამომდინარე, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ დეირ ალლას ფირფიტამ გარკვეულწილად დაადასტუროს ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ მდინარე იორდანიის იქით ცხოვრობდნენ ვიღაც წარმართი ფილოსოფოსები, რომლებიც ღვთისადმი უფრო ერთგულები იყვნენ, ვიდრე იუდეის ებრაელები.
თუმცა მათეს სახარების მე-2 თავის წაკითხვით, შეუძლებელია შეუმჩნევლად დაგვრჩეს ის ფაქტი, რომ მოგვებმა, რომლებიც იერუსალიმში ჩავიდნენ მეფის დაბადების ადგილის საკითხავად, კარგად იცოდნენ წმინდა წერილი. უფრო მეტიც, იერუსალიმის მკვიდრებმა, რომლებიც შეშფოთდნენ ამ კითხვების დასმისას, ნამდვილად იცოდნენ წინასწარმეტყველება ვარსკვლავის შესახებ. და აი აქ ყურადღება უნდა მივაქციოთ იგავს, რომელიც წარმოთქვა ბალაამმა რიცხვის წიგნის 24:17-ში.
ეს იგავი ალეგორიული შინაარსისაა და რთულია გასაგებად. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ტექსტი არ ცხადყოფს, რომ როდესაც ვარსკვლავი გამოჩნდება მესია დაიბადება. პოეტური ფრაზა “ამობრწყინდება ვარსკვლავი იაკობისგან” სავარაუდოდ წარმოადგენს სინონიმურ პარალელიზმს. ამ შემთხვევაში, აშკარაა, რომ სიტყვა ვარსკვლავი სინონიმურად სიტყვა „კვერთხის“ პარალელურია. სიტყვა „კვერთხი“ თორის სხვა ალეგორიულ გზავნილშიც გვხვდება: “არ მოსცილდება კვერთხი იუდას და მბრძანებელს არგანი დარჩება მის ფეხთა შორის, ვიდრე არ მოვა ვისაც ის ეკუთვნის და დაემორჩილებიან მას ხალხები!” (დაბ. 49:10). ებრაული სიტყვა „შილოს“ ზუსტი მნიშვნელობა და ეტიმოლოგია, რომელიც სინოდალურ ბიბლიაში თარგმნილია როგორც „შემრიგებელი“, მეცნიერებისთვის ჯერ კიდევ გაუგებარია. თუმცა რაბინული ტრადიცია ცალსახად განმარტავს იაკობის სიტყვებს, რომელიც მიმართულია იუდასკენ, როგორც მესიანურ წინასწარმეტყველებას, რომელსაც მიაჩნია, რომ შილო- მესიის ერთ-ერთი სახელია.
შესაბამისად, მსგავსი ტერმინოლოგიის გათვალისწინებით, რაბინები ბალაამის ნათქვამს ვარსკვლავზე, ყოველთვის მესიანურ წინასწარმეტყველებას მიაწერდნენ. ამის დასტურია, რომაელების წინააღმდეგ აჯანყების ლიდერის სახელი, ჩვ.წ.აღ 130-135 წლებში, სახელად ბარ კოჩბა. მისი ნამდვილი სახელი იყო სიმონ ბარ-კოსბა. თუმცა, მეტსახელად შეარქვეს ბარ-კოჩბა, ანუ „ვარსკვლავის ძე“, რადგან იაკობის წინასწარმატყველება ვარსკვლავის შესახებ, მისი მხარდამჭერების აზრით, უნდა ასრულებულიყო მასზე. ეს ისტორიული ფაქტი და ასევე ცნობილი რაბი აკივას მხარდაჭერა, რომელმაც ასევე აღიარა ბარ-კოჩბა მესიად, ნათლად მიუთითებს იმაზე, რომ იუდაიზმში ბალაამის ვარსკვლავი აღიქმება მესიის სიმბოლოდ. მეორეს მხრივ, იმის ცოდნა, თუ ვინ იყო ბალაამი დერ ალლაის ფირფიტის მიხედვით და თანამედროვე ბიბლიური ეგზეგისა და ლინგვისტიკის მეთოდების გამოყენებით, შეუძლებელია დავამტკიცოთ, რომ ბალაამის სიტყვები ვარსკვლავზე, იყო წინასწარმეტყველება მესიის შესახებ. ამგვარად, იმისთვის რომ შეემჩნიათ უჩვეულო ვარსკვლავი ცაზე და დაეკავშირებინათ ის იუდეველთა მეფის – მესიის დაბადებასთან, „ბეთლემელ მოგვებს“ არამარტო უნდა სცოდნოდათ რიცვის წიგნის შესახებ, არამედ მისი რაბინეული ინტერპრეტაციაც უნდა სცოდნოდათ.
თუმცა პრობლემა ისაა, რომ თორა არ გვეუბნება ჩვენ ვარსკვლავის არც აღწერილობას და არც გამოჩენის დროს, რომელმაც უნდა გვანიშნოს მესიის დაბადება. მხოლოდ ერთი ნაწყვეტი არსებობს თანახში, რომელშიც მესიის დაბადების კონკრეტული დროა მოცემული. ის მოცემული იყო არა თორაში, არამედ დანიელის წიგნში: “ოღონდ იცოდე და შეიგნე: იერუსალიმის აღდგენისა და აშენების ბრძანების გამოსვლიდან ცხებულამდე, წინამძღვრამდე, იქნება შვიდი შვიდეული. და სამოცდაორ შვიდეულში აღდგება და აშენდება თავისი მოედნითა და თხრილით, ოღონდ ძნელბედობის ჟამს. სამოცდაორი შვიდეულის შემდეგ მოიკვეთება ცხებული და არაფერი ექნება. ქალაქსა და საწმიდარს დაანგრევს მომავალი წინამძღვრის ხალხი და მისი აღსასრული წარღვნით მოვა, ბოლომდე იქნება ომი. გაპარტახებანი გადაწყვეტილია.” (დანიელი 9:25-26). ამ დროების წინასწარმეტყველების დეტალებში გარკვევის გარეშე, შესამჩნევია, რომ ზემოთ მოყვანილი ტექსტის თანახმად, მესიის მოსვლის დრო ადვილად შეიძლება გამოითვალოს, თუ გვესმის, როდის გაიცა იერუსალიმის აღდგენის ბრძანება. ამ ინფორმაციას შეიცავს ეზრას წიგნის მე-7 თავი.
ამრიგად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მოგვები, რომლებიც იერუსალიმში ჩავიდნენ იუდეის მეფის კონკრეტული დაბადების ადგილის გასაგებად, აშკარად იცნობდნენ წმინდა წერილს. წინადადება, რომ ღმერთი ესაუბრებოდა მოგვებს ოკულტური ენის გამოყენებით, რომლებიც ესმოდათ მათ, აბსურდული და აღმაშფოთებელია. ამგვარი მოსაზრება იწვევს უნდობლობას ღვთიური წესრიგის, მორალისა და კანონების მიმართ. თუ ღმერთი მოგვებთან იყენებდა ისეთ მეთოდებს, რომელიც სატანისთვის იყო დამახასიათებელი, მაშინ კიდევ სად გამოიყენა ან გამოიყენებს ამას? თუ ასტროლოგია გამოყენებული იყო ბეთლემის ვარსკვლავის შემთხვევაში, იქნებ ის მართლაც მუშაობს და ღმერთი მიზანმიმართულად უკრძალავს უბრალო ხალხს მის გამოყენებას? ეს ის კითხვები არაა, რასაც გველი ეკითხებოდა ევას ედემში, რომელიც ხალხს ღმერთის მსგავსად ყველაფრის ცოდნას პირდებოდა?
ამ და ყველა მსგავს კითხვაზე პასუხი არის – არა! ამის ერთადერთი ალტერნატივაა წმინდა წერილი, რომლის საფუძველზეც, ყოველგვარი ოკულტიზმის გარეშე, მაგრამ თანახის სხვადასხვა წიგნების დახმარებით შესაძლებელია ერთი ხაზის გავლება: რიცხვის წიგნში ბალაამის იგავიდან ვარსკვლავის შესახებ – დანიელის წიგნამდე, ხოლო დანიელის წინასწარმეტყველებიდან – ეზრას წიგნის ისტორიულ მოვლენებამდე. ამის შემდეგ, მიდია-სპარსეთის ისტორიის ცოდნის შედეგად, შესაძლებელი იქნებოდა დროის ჩარჩოების ჩამოყალიბება. მხოლოდ ისინი, ვინც ამგვარად განმარტავდნენ ბიბლიურ წინასწარმეტყველებას, ჰორიზონტზე უჩვეულო ვარსკვლავის შემჩნევისას, შეძლებდნენ ღვთაებრივი ნიშანის სწორედ განმარტვას.
თუმცა, მათეს სახარება კონკრეტულად წერს, რომ მოგვები მოვიდნენ აღმოსავლეთიდან. ამიტომაც ჩნდება კითხვა: აღმოსავლეთში ვინ ერკვეოდა ასე კარგად ბიბლიურ წინასწარმეტყველებებში? ერთმნიშვნელოვნად გასაგებია, რომ იმ პერიოდში ბიბლიური ხელნაწერების წარმოება ძალიან ძვირადღირებული და შრომატევადი პროცესი იყო. იმ პერიოდში არ იყვნენ ბიბლიის მისიონერული საზოგადოებები, რომლებიც მილიონობით ტირაჟით გამოსცემდნენ წმინდა წერილს. მეორე რჯულის 31-ე თავის თანახმად, რჯულის წიგნის დაცვა მღვდლებსა და ლევიანებს ევალებოდათ. ბაბილონის მონობიდან დაბრუნების შემდეგ მღვდელ ეზრას დაევალა ბიბლიური ტექსტების შენახვა და გამრავლება, რასაც მისი მწიგნობარი-მოწაფეები აკეთებდნენ მისი მეთვალყურეობითა და ხელმძღვანელობით. აქედან გამომდინარე თორას გრაგნილის აღება, რომ წაკითხულიყო რიცხვის, დანიელისა და ეზრას წიგნები, მხოლოდ ებრაელებთან იქნებოდა შესაძლებელი. სწორედ ამ ფაქტზე ლაპარაკობს პავლე მოციქული: “აბა, რა არის იუდეველის უპირატესობა ან წინადაცვეთილობის სარგებლობა? დიდია უპირატესობა ყოველნაირად, პირველ ყოვლისა: მათ აქვთ მინდობილი ღვთის სიტყვები” (რომ. 3:1-2). შესაბამისად, ასეთ ვითარებაში აბსოლუტურად არარეალურია იმის ვარაუდი, რომ ბეთლემის მოგვები შეისწავლიდნენ თანახის წმინდა წიგნებს ებრაელებთან კონტაქტის გარეშე.
ამდენად, ისღა დაგვრჩენია გადავჭრათ ბოლო და ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი. აღმოსავლეთში სად შეიძლება იყოს ებრაული საზოგადოება, რომელთაც ხელთ აქვთ წმინდა წერილების გრაგნილები, საიდანაც არის წვდომა ბიბლიის წიგნებთან? ამ კითხვაზე პასუხი ერთმნიშვნელოვანია: აღმოსავლეთით, ასეთი საზოგადოება შეიძლებოდა ყოფილიყო მხოლოდ ყოფილი ბაბილონის იმპერიის ტერიტორიაზე. პირველ საუკუნეში, ეს იყო პართიის სამეფო, რომელიც რომის იმპერიის მოსისხლე მტერი იყო. სიშორის გამო რომაელებმა ვერ მოახერხეს მათი დაპყრობა. ამიტომაც, როდესაც ისინი იერუსალიმში მოვიდნენ მეფის დაბადების ადგილის საკითხავად, ჰეროდე ტყუილად არ შეშფოთებულა. მისი პოლიტიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე, მეფის დაბადება პირდაპირ საფრთხეს უქმნიდა მის არც ისე კანონიერ მმართველობას. ასევე ის, რომ ამას კითხულობდნენ მტრის ტერიტორიიდან მოსულები, საფრთხეს უქმნიდა მის რომაელი მხარდამჭერებს.
ჩვენი წელთაღრიცხვის პირველი საუკუნისთვის, ყოფილი ბაბილონის სამეფოს ტერიტორიაზე მდებარე ებრაული დიასპორა, იყო ყველაზე დიდი ებრაული დიასპორა პირენეის ნახევარკუნძულიდან ელამამდე. მისი არსებობის შესახებ დეტალურადაა აღწერილი ესთერის წიგნში. როგორც ჩანს, ბაბილონის დაცემის შემდეგ ყველა ებრაელი არ დაბრუნებულა მათი ისტორიული სამშობლოს ნანგრევებზე. სპარსელთა მიერ დაპყრობილ ბაბილონში დარჩენილმა ებრაელებმა გადაიტანეს მიდია-სპარსეთის იმპერია, შემდგომ ალექსანდრე დიდის იმპერია, რომლის აღმოსავლეთ ნაწილშიც ჩამოყალიბდა პართიის სახელმწიფო. ძალაუფლების შეცვლის მიუხედავად, ჩვ.წ.აღ მე-10 საუკუნემდე, ებრაელები თავიანთ დიასპორას მაინც ბაბილონის დიასპორად მოიხსენიებდნენ. თალმუდი, რომელსაც ხშირად უწოდებენ ბაბილონისას, გვამცნობს იმას, რომ პირველ საუკუნეში ბაბილონის დიასპორა გამუდმებით გზავნიდა თავის ბრძენებსა და თორის მასწავლებლებს იერუსალიმში „სტაჟირებისთვის“ სინედრიონის დიდებულ რაბინებთან. სტუმრებს შორის ხშირად იყვნენ პროზელიტები, რომლებიც მოგვიანებით რაბინები ხდებოდნენ. შესაძლოა აღმოსავლეთის მოგვები, რომლებმაც მთელი იერუსალიმი გააღიზიანეს იმ წინასწარმეტყველებით რომელსაც დიდხანს ელოდნენ, სწორედ ისინი იყვნენ ბაბილონის დიასპორიდან ჩამოსული სტუმრები, რომლებიც კარგად იცნობდნენ თანახს, მაგრამ არ იცნობდნენ ტერიტორიას და ამიტომაც ეკითხებოდნენ ყველას ბეთლემისკენ მიმავალ გზას? ჰეროდემ ამიტომ მოუსმინა მათ შეკითხვებს გულმოდგინედ და დაუყოვენბლივ მწიგნობრებიც კი მოიწვია, რომლებიც ასწავლიდნენ მას წინასწარმეტყველებებს. ნათელია, რომ იერუსალიმში სერიოზულად არავინ აღიქვამდა კერპთაყვანისმცემლებსა და ჯადოქრებს.
მაშინ, მათეს სახარების ბერძნული ტექსტი რატომ უწოდებს აღმოსავლეთიდან მოსულ სტუმრებს სიტყვა მაგებს, რისი მნიშვნელობაც თარგმნის გარეშეც ნათელია? საქმე იმაშია, რომ ქართული ენისგან განსხვავებით, სიტყვა მაგოსის მნიშვნელობა ბიბლიაში მხოლოდ ჯადოქრებს არ ნიშნავს. დანიელის წიგნის მე-2 თავის ბერძნულ თარგმანში მაგოსად მოხსენიებულია თავად დანიელი. ეს ბერძნული სიტყვა თარგმნის ორიგინალ არამეულ არსებით სახელს ჰაკიმ, რაც ნიშნავს ბრძენს. ამიტომაც გამოიყენება ბევრ ინგლისურ თარგმანში wise men – ბრძენკაცები და არა sorcerers- რაშიც ნაგულისხმევი იქნებოდა მაგები და ჯადოქრები. იქნებ „ბაბილონის დიდებულ ბრძენს, დანიელს“ ძველი ებრაელი წინასწარმეტყველების მსგავსად ჰყავდა თავისი მოწაფეები, რომლებიც მის გზას აგრძელებდნენ საუკუნეების განმავლობაში თაობიდან თაობამდე? და თუ სამუელის, ელიასა და ელისეს მოწაფეებს უწოდებდნენ „წინასწარმეტყველთა ძეებს“, მაშინ „მაგოის“ შესაძლოა ეწოდებინათ დანიელ წინასწარმეტყველის მოწაფეებისთვის. და არ აქვს რა ეროვნების იყვნენ ეს სტუმრები აღმოსავლეთიდან. მთავარი ის არის, რომ ისინი კარგად იცნობდნენ ყველაზე მნიშვნელოვან წინასწარმეტყველებას, რომელიც დატოვა მათმა მასწავლებელმა დანიელმა და არ გამოუტოვებიათ მისი ასრულების დრო.
ალექსანდრე ბოლოტნიკოვი
სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი „შალომის“ დირექტორი
ღვთისმეტყველების დოქტორი
ექსპერტი იუდაზმისა და ქრისტიანულ ღვთისმეტყველების
თარგმნა – სალომე ჯებისაშვილი
